Kişinin malvarlığına yönelik olan mal sigortaları, TTK gereği zarar sigortaları SK gereği hayat dışı sigortalar öbeğinde yer alır. (1) Deprem, yangın, su baskını ve araçların uğradığı kazalar, mal sigortaları kapsamında değerlendirilmektedir. Menfaat (yarar) ilkesi, sigorta bedelinin sigorta konusu malın değerini aşmaması, (tazminat ilkesi) ve sigortacının ödediği tazminat oranında sigortalının haklarına halef olması eş deyişle halefiyet ilkesi şeklinde üç ana ilkesi bulunmaktadır. (2)
Menfaat İlkesi
TTK 1453 gereği rizikonun gerçekleşmesi durumunda yarar sağlayamayacak olanlar sigorta sözleşmesi yapamaz. Bu koşula aykırı sözleşmeler geçersizdir. Söz edilen yarar para ile ölçülebilir nitelikte olmalıdır. Anca belirtilmelidir ki mal sigortalarında başat kural, yalnızca mala gelen zararın karşılanmasıdır. Yoksun kalınan kar ya da malın değer kaybı gibi ögeler isteniyorsa bunun sözleşmede ayrıca yer alması gerekir. (3)
Yargıtay kararına göre yarar koşulu bakımından mala iye olmak zorunlu değildir. Malın korunmasından ötürü mal iyesine karşı sorumlu olan; acente, kiracı, komisyoncu, emanetçi, taşıyıcı ve mala iye kişinin adi ya da rehinli alacaklıları yarar ilkesi bakımından malı sigorta ettirebilirler. (4)
Tazminat İlkesi
Rizikonun gerçekleşmesi sonucu zararın giderilmesi aşamasında sigortalı yalnızca sözleşmede belirtilen sigorta konusu malın değeri kadar ödeme yapabilir. Ek ödeme yapamaz. Sigortalıya ödenen miktar, sigortalının zararından fazla olamaz. Ancak eksik olabilir. Müşterek sigorta olması durumunda zararın belirli bir kısmı başka bir sigortacıya yada sigortalıya bırakılması eş deyişle zararın sigortalı ya da ikinci bir sigortacıda kalması söz konusu olabilir. Bu durum, sözleşme ile belirlenen sigorta değerini aşan zararın ödenmeyeceği kuralının istisnası değildir. İstisna sayılabilecek durum; yeni değer sigortasıdır. Yeni değer sigortası gereği hasara uğrayan malın yenisinin alınması için gerekli olan tutar tazminat olarak ödenir. (5)
Halefiyet İlkesi
Rizikonun gerçekleşmesi üçüncü bir kişinin kusuru sonucu gerçekleşmiş ise tazminat ödeyen sigortacı, sigortalının haklarına ödediği tazminat nedeniyle halef olur. Üçüncü kişilere doğrudan dava açabilir. (6)
Halefiyet ilkesi, tazminat ilkesi bakımından da geçerli olan zarar sigortalarında etkin olan zenginleşme yasağının bir sonucudur. Sigorta ettiren zararını bir kere tazmin ettirebilecektir. Sigortacı da rücu olanağına iye olduğu durumlarda daha az prim isteminde bulunacaktır. (7)
1) ULAŞ Işıl, Uygulamalı Zarar Sigortaları Hukuku, Ankara,2012, s. 166.
2) ÇEKER Mustafa, Sigorta Hukuku, Karahan Kitapevi, Adana, 2015, s. 140
3) ÇEKER, s. 141.
4) Yarg. 19. HD T.22.03.1994, E. 1993/1902, K.1994/2728 (ÇEKER, s. 141)
5) ÇEKER, Sigorta Hukuku, s. 153.
6) ÇEKER, Sigorta Hukuku, s. 167.
7) KENDER, s.371.